W obliczu wyzwań związanych ze zmianą klimatu, także w związku z intensywnym rozwojem miast, zanieczyszczeniem powietrza, efektem miejskich wysp ciepła oraz utratą terenów zielonych, zielone dachy stają się jednym ze środków adaptacji miast do zmiany klimatu. Jako element błękitno-zielonej infrastruktury, która opiera się na rozwiązaniach inspirowanych naturą (nature-based solutions), zielone dachy odgrywają istotną rolę w łagodzeniu negatywnych skutków zmiany klimatu.
Błękitno-zielona infrastruktura –inspirowana przyrodą
Rozwój polskich miast niesie ze sobą liczne wyzwania, takie jak zanieczyszczenie powietrza, miejskie wyspy ciepła, niedobory wody oraz podtopienia i powodzie błyskawiczne. Rozwiązania oparte na przyrodzie (z ang. nature -based solutions, w skrócie NBS) stają się kluczowym narzędziem w przeciwdziałaniu tym problemom. W ramach zintegrowanych planów zagospodarowania przestrzennego, tereny zielone odgrywają kluczową rolę w łagodzeniu skutków zmiany klimatu oraz redukcji emisji gazów cieplarnianych.
Błękitno-zielona infrastruktura – trzy kategorie działań
Obejmują rozwiązania redukujące nieprzepuszczalność powierzchni, takie jak stosowanie nawierzchni przepuszczalnych w przypadku chodników i parkingów, oraz wykorzystanie naturalnych procesów do zarządzania wodą opadową, takich jak zielone rowy infiltracyjne. Opis tych rozwiązań znajdziecie w naszym wpisie.
To rozwiązania opóźniające spływ wody opadowej i poprawiające jej jakość, np. pasaże roślinne, stawy retencyjne, rowy bioretencyjne, zielone dachy czy ogrody deszczowe.
To zielone rozwiązania architektoniczne, projekty budowlane (np. zielone dachy i ściany) oraz środki ochrony nabrzeży.
Rodzaje zielonych dachów – intensywne i ekstensywne
Wyróżniamy dwa główne rodzaje zielonych dachów: intensywne i ekstensywne.
Przykłady zielonych dachów
Zielone dachy na fabrykach i magazynach
Największym zielonym dachem na świecie o powierzchni 42 178 m² może poszczycić się fabryka samochodów ciężarowych Ford Dearborn w stanie Michigan. Powierzchnia biologicznie czynna porośnięta jest siedmioma gatunkami traw i kwiatów, które przyciągają motyle i ptaki. W 2004 r. zielony dach fabryki Ford Truck Plant został wpisany do Księgi Rekordów Guinnessa jako największy żywy dach na świecie i stał się ikoną zielonych dachów w Stanach Zjednoczonych. Badacze zaobserwowali, że na dachu można spotkać ptaki, które zdecydowały się na założenie swoich gniazd na tym zielonym terenie, co stanowi potwierdzenie, że ogród na dachu sprzyja bioróżnorodności. Oprócz tego, że służy jako siedlisko dla gniazdujących ptaków, zielony dach zapewnia izolację dla fabryki ciężarówek. Według danych na stronie Forda sprawia, że na dachu „jest o około 10 stopni cieplej zimą i o 10 stopni chłodniej latem, co znacznie zmniejsza koszty energii”
W wielu krajach na całym świecie stosuje się regulacje prawne, które z jednej strony nakładają na właścicieli dużych nieruchomości o płaskich dachach obowiązek zakładania zielonych dachów, ale również stosuje się różne programy wsparcia, które ułatwiają to zadanie.
Zielone dachy na obiektach użyteczności publicznej
Ogród na dachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego to jedno z najbardziej pionierskich przedsięwzięć pod względem zielonych dachów w Polsce. Projekt zrealizowany został w 2002 roku i zdobył uznanie nie tylko w świecie projektantów, ale także w gronie mieszkańców i turystów, stając się jednym z najczęściej uczęszczanych miejsc turystycznych w Warszawie. Budynek biblioteki, wykonany z elementów takich jak miedź i szkło w połączeniu z kolorową roślinnością emanuje unikalną atmosferą. Cały obszar ogrodu zaprojektowano z myślą o różnorodnych przestrzeniach, łącząc je kładkami, ścieżkami, mostkami i pergolami.
Ogród o powierzchni 2000 m² pełni funkcje środowiskowe, ekonomiczne i społeczne. Dach nie tylko zwiększa powierzchnię zieloną w mieście, ale także sprzyja lepszemu zagospodarowaniu wód opadowych, izoluje przed hałasem, stanowi schronienie dla zwierząt, oraz służy jako miejsce do wypoczynku i organizacji wydarzeń kulturalnych, takich jak koncerty czy wystawy.
W niedalekim sąsiedztwie znajduje się także inny zielony dach, umiejscowiony na Centrum Nauki Kopernik o powierzchni 7 000 m². Ogród ten został otwarty w 2014 roku. Zielony dach jest jednym z kluczowych elementów, które czynią ten budynek jednym z bardziej ekologicznych obiektów w Warszawie. Aż 50% procent powierzchni całego obszaru Centrum Nauki Kopernik stanowi powierzchnia biologicznie czynna. Na cechy czyniące budynek wyjątkowo ekologicznym wpływają również zminimalizowane przeszklenia, czy też tworzenie biotopów – samooczyszczających się małych zbiorników wodnych, mogących być wodopojami dla ptaków. Ogród na dachu Centrum Nauki Kopernik jest narażony na intensywne nasłonecznienie oraz intensywny wiatr, w związku z tym na dachu znalazło się wiele gatunków kseromorficznych, genetycznie przystosowanych do życia w niesprzyjających warunkach tzw. stresu wodnego.
Zaletą zielonego dachu na Centrum Nauki Kopernik jest to, że pochłania do dwóch trzecich opadów, dzięki czemu zmniejsza ilość wody do odprowadzenia kolektorami miejskimi. Ma też bardzo korzystne właściwości termoizolacyjne: latem, gdy zwykły dach rozgrzewa się nawet do 80⁰ C, zielona powierzchnia może mieć temperaturę otoczenia, z kolei zimą zapewnia dodatkową izolację cieplną. Rośliny zatrzymują i przetwarzają pyły oraz substancje szkodliwe, a także obniżają hałas o ok. 8 dB.! Zielony dach nawilża powietrze, pozwala zmniejszyć smog i zredukować zjawisko miejskich wysp ciepła.
Ogród na dachu Centrum Nauki Kopernik składa się głównie z donic, pomiędzy którymi przebiegają ścieżki. Każda donica została obsadzona jednym gatunkiem roślin.
Ogrody na dachach galerii handlowej
Kolejnym ciekawym przykładem udanej realizacji zielonego dachu jest ogród zlokalizowany na dachu Galerii Północnej w Warszawie. Ogrody Galerii Północnej to ciekawa realizacja, która łączy ekologiczne funkcje zielonego dachu z funkcją rekreacyjną. Ogród ten zajmuje powierzchnię około 5000 m², a jego ogromna zaletą jest to, że jest dostępny dla klientów, którzy mogą tam odpocząć lub skorzystać z innych atrakcji takich jak plac zabaw czy tężnia solankowa.
Galerie handlowe to wielkopowierzchniowe sklepy, otoczone zazwyczaj szczelnie wybetonowanymi parkingami. Dlatego tak ważne jest, by już na etapie planowania dużych galerii uwzględniać ich koszty środowiskowe i proponować rozwiązania przyjazne naturze.
Zielone dachy na budynkach biurowych
Coraz częściej obserwując duże realizacje potężnych biurowców znanych pracowni architektonicznych w centrach miast, można zaobserwować trend budowy ogrodów na dachu.
Zielone dachy na budynkach biurowych stanowią cenną strefę relaksu, zapewniają pracownikom miejsce do odpoczynku i regeneracji w zielonym otoczeniu. Te przestrzenie nie tylko poprawiają jakość życia pracowników, ale także zwiększają efektywność i kreatywność pracy poprzez redukcję stresu i poprawę samopoczucia. Dodatkowo, zielone dachy na biurowcach stanowią istotny element strategii ESG, świadcząc o zaangażowaniu firmy w działania na rzecz środowiska i dobrostanu pracowników i społeczności lokalnej.
Zielone dachy przystanków autobusowych
W największych aglomeracjach co roku realizowane są nowe inwestycje w obszarze transportu zbiorowego. Wiele miast w swoich planach uwzględnia zielone rozwiązania takie jak zielone przystanki czy zielone nawierzchnie torowisk.
Każdy „zielony przystanek” to nie tylko dodatkowa powierzchnia zielona, ale również skuteczny środek retencji wody opadowej, zdolny retencjonować około 250 litrów wody na jednym metrze kwadratowym. To kluczowe w perspektywie ochrony przed skutkami intensywnych opadów deszczu. Ponadto, zielone dachy przystanków odgrywają istotną rolę w obniżaniu temperatury odczuwalnej dla pasażerów, przyczyniając się tym samym do walki z tzw. miejskimi wyspami ciepła.
Zieleń na przystankach nie tylko produkuje tlen, pochłania dwutlenek węgla i pyły, ale również spełnia funkcję estetyczną, co w szczególności ma znaczenie w miejscach, gdzie brakuje zielonych przestrzeni. Zielone dachy na przystankach zazwyczaj pokryte są, rozchodnikiem. Rośliny te są odporne na suszę, choć wymagające pewnej pielęgnacji, tworzą przyjazne środowisko dla zapylaczy.
Zielony dach autobusu
Hiszpański architekt krajobrazu, Marc Grañén, stworzył mobilne ogrody na dachach autobusów. Hydroponiczny dywanik, obsadzony sukulentami, krzewami i paprociami, pochłania ok. 25 kg CO2 rocznie na 15 m² dachu. Pasażerowie docenili tę inicjatywę, ponieważ zielony dach obniża temperaturę wewnątrz pojazdu o 4,5 stopnia C.
Madryt wprowadził autobusy z zielonymi dachami na dwóch liniach w centrum miasta, co okazało się ciekawą atrakcją turystyczną.
Zielone dachy to nie tylko ekologiczne rozwiązania, dostarczające pięknych, zielonych przestrzeni do relaksu. Na świecie istnieje wiele projektów, gdzie zielone dachy przekształcono w funkcjonalne ogródki uprawne. Niektóre z nich są prowadzone przez lokalne społeczności i mają swój wpływ na zwiększające suwerenności żywieniowej. To cenne rozwiązanie z zakresu błękitno-zielonej infrastruktury, które w połączeniu z innymi rozwiązaniami inspirowanymi naturą pozwala adaptować nasze miasta do zmieniającego się klimatu i skutecznie stawić czoła wyzwaniom przyszłości.
